شیفت‌های شبانه اگرچه با نوبت استراحت روزانه همراه است اما به هر حال بر عملکرد جسمی فرد تأثیر چشمگیری می‌گذارد و گاه با تنش‌های روحی نیز همراه می‌شود.
پیامدهای کار و فعالیت در شیفت شب هنگامی شدت بیشتری پیدا می‌کند که شیفت‌های کاری پشت‌سر هم و بدون وقفه برای تجدید انرژی و جبران کم خوابی باشد. در این مواقع توجه به شرایط روحی، جسمی فرد کارمند یا کارگر و برنامه ریزی برای رسیدگی به امور خانواده او باید در اولویت نخست برنامه‌ریزان صنعت‌ها و سازمان‌ها قرار گیرد تا کیفیت زندگی کارکنان بالاتر رفته و تربیت فرزندان آنها با آسیب‌های جبران‌ناپذیر روبه‌رو نشود.
ضعف جسمانی
بدن انسان در 24 ساعت بطور طبیعی به‌دوره‌هایی از خواب و بیداری نیاز‌مند است و چرخه خواب و بیداری همراه با تاریک و روشن شدن هوا تغییر می‌کند. به این دلیل تمایل افراد به خواب در ساعات نیمه شب تا شش صبح و دو تا چهار بعدازظهر بیشتر می‌شود.
دکتر منیر بیلربیگی، روانشناس در رابطه با عمده‌ترین پیامد کار شبانه می‌گوید: گاهی اوقات نوع کار، افراد را ناگزیر به تحمل بی‌خوابی‌های طولانی مدت می‌کند که در نهایت فرد علاوه بر سلامت جسمانی، توانایی تفکر استراتژیک و قدرت ارزیابی صحیح را از دست می‌دهد. کار مداوم و در چند شیفت پشت سرهم نه تنها میزان تمرکز، توجه و توانایی پیش‌بینی عواقب کاری را کاهش می‌دهد بلکه بر حافظه، توانایی تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی نیز اثرگذاشته واکنش‌های طبیعی مغز را به تأخیر می‌اندازد.
پژوهش‌های بسیاری حاکی از آن است، به هم خوردن ریتم خواب شبانه با تأثیر بر عملکردهای حیاتی بدن، عوارض جسمانی عمده‌ای بر جای می‌گذارد. نگاهی به وضعیت جسمانی افراد با شیفت‌کاری چرخشی که نظم خاصی در تنظیم ریتم خواب خود نداشته‌اند بیانگر آن است که این افراد بیش از سایرین در معرض بیماری‌های قلبی و عروقی، اختلالات گوارشی، افزایش فشار خون، سرماخوردگی، سرطان سینه، رحم و روده بزرگ قرار می‌گیرند.به‌گفته دکتر بیلربیگی، کاهش میزان ترشح هورمون ملاتونین از عواملی است که با خطر بروز سرطان سینه مرتبط شناخته شده است. این هورمون که در پاسخ به تاریکی ترشح می‌شود در اثر تشعشع مداوم نور لامپ کمتر آزاد شده و از آنجا که نوعی آنتی‌اکسیدان شمرده می‌شود کاهش تولید آن ایمنی فرد در برابر بسیاری بیماری‌ها از جمله سرطان را به مخاطره می‌اندازد.وی در ادامه، تغییر میزان هورمون لپتین که تنظیم وزن را به‌عهده دارد، از عوارض بی‌خوابی‌های شبانه دانسته و کاهش آزادسازی آن را عامل چاقی مفرط برمی‌شمرد.
این در حالی است که تغییر ساعت بیولوژیک بدن، متابولیسم گلوکز را تحت تأثیر قرار داده و احتمال ابتلا به دیابت نوع دوم را افزایش می‌دهد.
خانواده
دکتر رضا خاکپور، شیفت‌های کاری شبانه متغیر را تهدیدی برای روابط خانوادگی نیز دانسته و می‌گوید: تغییر خلق و احساسات از جمله عوارضی است که اغلب اوقات با کار مداوم و بی وقفه شبانه همراه می‌شود.
سندرم فرسودگی شغلی یکی از پیامدهای احتمالی کار در شیفت‌شبانه است که موجب احساس خستگی، بی حوصلگی و عصبانیت شده و با تغییرات ذهنی همراه است این سندرم در نهایت ارتباط فرد «شاغل» را با اعضای خانواده‌اش محدود خواهد کرد.
به‌گفته این روانشناس، این قبیل افراد اغلب شیوه زندگی متفاوتی با دیگران در پیش گرفته و به‌دلیل آن‌که همزمان با خواب و استراحت دیگران مشغول کار می‌شوند، بیشتر احساس تنهایی می‌کنند و در معرض ابتلا به افسردگی قرار می‌گیرند. ضمن این‌که این افراد پس از بازگشت به خانه امکان برقراری ارتباط فکری و عاطفی کمتری را با فرزندان و همسرشان پیدا کرده و گاه خانواده دچار مشکلات جدیدی می‌شود.
وی در ادامه می‌افزاید: حضور کم پدر یا مادر به‌صورت دوره‌ای در خانواده ممکن است برای فرزندان مشکلات زیادی را به وجود نیاورد ولی شیفت‌های ثابت شبانه آنان را با معضلات جدیدی روبه رو می‌کند. مشکلات رفتاری و افت تحصیلی کودکان از مواردی است که به‌دنبال حضور نداشتن پدر یا مادر در خانواده اتفاق می‌افتد.
به‌اعتقاد دکتر بیلربیگی، از آنجا که پدر به‌عنوان منبع قدرت و حامی خانواده شناخته شده است فرزندان حضور پدر را توقع داشته و به همین دلیل در فقدان او بیش از همسن و سالان خود دچار ترس از تاریکی و کابوس شبانه می‌شوند. این در حالی است که مادر، منبع محبت تلقی شده و فرزندان به بودن در کنار او تمایل بیشتری نشان داده و با حضورش آرامش می‌گیرند. اما معضل جدیدی که در این مقطع مطرح می‌شود این است که مادر خانواده پس از برگشت به خانه به جای استراحت، می‌بایست باقی وقت خود را صرف مدیریت خانه و مسئولیت‌هایش کند و فرصت کمتری را برای استراحت پیدا خواهد کرد و انرژی کمتری را برای تعامل با فرزندان دارد و در نتیجه قدرت ایفای مؤثر نقش خود را ندارد. در نتیجه به‌دلیل کم‌خوابی و خستگی، کم طاقت‌تر شده و حتی ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه نیز پیدا کند.
کاهش ارتباط اجتماعی
ارتباطات اجتماعی افرادی که در شیفت شب مشغول به فعالیت هستند، ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرد. از آنجا که صرف وقت برای انجام مسئولیت‌های پدرانه یا مادرانه و حذف بسیاری تفریحات زندگی را در پی دارد، فرد ناگزیر دچار روزمرگی و خستگی مفرط شده که در نهایت او را در معرض ابتلا به اضطراب قرار می‌دهد.
به‌گفته دکتر بیلربیگی، یکنواختی زندگی و کاهش حافظه به دنبال بی‌خوابی‌های شبانه، انگیزه و توانایی فرد را برای پرورش خلاقیت در محل کار و ایده پردازی کاهش داده و با برهم زدن تمرکز و افت هوشیاری بازدهی و رضایت شغلی او را کمتر می‌کند. ضمن این‌که این افراد توانایی کمتری برای کنترل پرخاشگری دارند.
راهکارها
به‌گفته دکتر بیلربیگی، افراد حتی‌المقدور می‌بایست از پذیرش شیفت شبانه پرهیز کنند اما در صورت اجبار، لازم است از حداقل میزان شیفت‌ها و به‌صورت ثابت استفاده کنند و در صورت اجبار با چرخشی شدن شیفت به بدن فرصت سازگاری لازم را بدهند.
کاهش تعداد و ساعات شیفت شب، برنامه‌ریزی مناسب برای خواب و چرت‌زدن‌های کوتاه مدت هنگام شیفت از راهکارهایی است که باید مد نظر قرار گیرد.
به گفته علیرضا خوش‌کار، کارشناس روابط کار، کار نوبتی براساس ماده 55 قانون کار عبارتست از شغلی که زمان آن در طول ماه گردش داشته باشد به نحوی که نوبت آن در صبح، عصر و شب واقع شود.
این در حالی است که طبق ماده 53 قانون کار، از ساعت 6 بامداد الی 22 زمان انجام کار روزانه و از ساعت 22 الی 6 بامداد زمان انجام کار شبانه در نظر گرفته شده است. البته در هنگام کار شبانه یا روزانه هیچگونه الزامی برای زمانبندی وجود نداشته و میزان استراحت، براساس توافق کارگر و کارفرما تعیین می‌شود. علاوه بر این در برخی مشاغل ممکن است میزان کار شبانه کمتر از این اندازه در نظر گرفته شود اما دلیل اهمیت این مسئله آن است که اگر حتی نیم ساعت از زمان کاری فردی در ساعات کار شبانه باشد، فوق‌العاده شب کاری به او تعلق گیرد.
از آنجا که زندگی نباید تنها به کار اختصاص داده شود متخصصان توصیه می‌کنند تا این قبیل افراد هر چند وقت یکبار به مرخصی رفته و اوقاتی را به استراحت با خانواده اختصاص دهند.
برقراری امکان جایگزینی فرد دیگری به جای این افراد، فرصت رسیدگی به خانواده و مدیریت امور تحصیلی فرزندان را فراهم خواهد کرد.استفاده از نور مناسب و کافی هنگام کار و تاریکی مطلق برای به‌خواب رفتن به حفظ هوشیاری و افزایش کیفیت عملکرد ذهنی و فعالیت جسمی این افراد نیز کمک می‌کند. حفظ ارتباط با فرزندان و اختصاص ساعاتی از روز را به آنها، برنامه ریزی برای تفریح و پرداختن به فعالیت‌های مورد علاقه، ورزش منظم، رژیم غذایی سرشار از پروتئین و مصرف مقادیری که کربوهیدرات و چربی قبل از خواب علاوه بر کاهش میزان آسیب‌های خانوادگی، موجب پیدایش احساسات مثبت شده و کیفیت خواب را بهبود می‌بخشد.