عزت نفس عبارت است از احساس ارزشمند بودن ، عزت نفس و خودارزشمندی از اساسی ترین عوامل رشد مطلوب شخصیت دانش آموزان محسوب می شود . حس ارزشمند بودن هر فرد از مجموع افکار ، احساس ها ، عواطف و تجربیات او در طول زندگی ناشی می شود . مجموعه برداشت ها و تجربه هایی که فرد از خویش دارد ، باعث می شود که نسبت به خود احساس خوشایند و یا برعکس احساس بی ارزشی بنماید .
عزت نفس عبارت است از احساس ارزشمند بودن ، عزت نفس و خودارزشمندی از اساسی ترین عوامل رشد مطلوب شخصیت دانش آموزان محسوب می شود . حس ارزشمند بودن هر فرد از مجموع افکار ، احساس ها ، عواطف و تجربیات او در طول زندگی ناشی می شود . مجموعه برداشت ها و تجربه هایی که فرد از خویش دارد ، باعث می شود که نسبت به خود احساس خوشایند و یا برعکس احساس بی ارزشی بنماید . عزت نفس ، از مهمترین عوامل تعدیل کننده فشار روانی - اجتماعی بوده و بر زمینه های روابط خانوادگی ، تعامل های اجتماعی ، موفقیت تحصیلی ، تصور بدنی و احساس خود ارزشمندی کلی مبتنی است ومیزان اهمیت این زمینه ها با توجه به تفاوت های فردی و رشد فرد تغییر می کند . نحوه برخورد ، پذیرش ، دوست داشتن و مساعدت با دانش آموز ، وی را برای ایفای نقش های اجتماعی و برطرف ساختن نیازهایش یاری می دهد . رشد و حفظ احساس ارزشمندی مثبت منحصراً برحسب تجربه دانش آموزان از احترام دیگران نسبت به ایشان در نظر گرفته می شود .
ارتباط و پیوند افراد خانواده و رعایت احترام متقابل یکدیگر ، در سلامت روانی - جسمانی دانش آموز تأثیر بسزائی دارد ، به گونه ای که الگوهای رفتاری وی را در بزرگسالی بنیان نهاده و موجبات امنیت خاطر و عزت نفس را در وی فراهم می آورد . به تدریج که کودکان به سوی نوجوانی می روند ، پذیرش اجتماعی توسط همسالانش نقش مهمتری نسبت به خانواده در شکل گیری عزت نفس کلی آنان ایفا می کند . هر چه خود ایده آل فرد با خود و یا خویشتن وی نزدیکتر باشد ، عزت نفس او بیشتر و شخصیت او متعادل تر است . خود ایده آل یا آرمانی ، مجموعه ویژگیهای شخصی و شخصیتی است که ما دوست داریم واجد آن باشیم . این تمایل ، ممکن است هدفی فردی و ذهنی باشد که ما در تخیل خود می خواهیم به آن دست یابیم و با تصویری است که میل داریم از خود به دیگران نشان دهیم . خودایده آل ، ممکن است بسیار دور از واقعیت و غیرقابل دسترس باشد . خودپنداری نیز به معنای نگرش ، ادراک و برداشتی است که شخص از خود دارد و محور اصلی این پندار ، عبارتست از نام شخص ،احساساتش نسبت به اندام و بدن خود ،تصور از کل بدن ، جنسیت ، سن و یا حتی طبقه اجتماعی - اقتصادی ، مذهب ، پیشرفت های فردی و یا هر عامل دیگری که او را از دیگران جدا می سازد . اگر تصور از خود مثبت و نسبتاً متعادل باشد ، شخص دارای سلامت روانی است ، برعکس اگر خود پنداری شخص منفی و نامتعادل باشد او از لحاظ روانی ناسالم شناخته می شود . تصوری که فرد از خود دارد در تعیین روابط با دیگران نیز سهم عمده ای دارد .تغییرات عزت نفس دانش آموزان را می توان با دو عامل تبیین کرد :
۱ - تجربه قبلی آنان نسبت به حمایت دیگران
۲ - احساس توانا بودن در حوزه های مهم زندگی
گذشته از این ، تفاوت های مهم فردی به میزان قابل توجهی در پیدایش عزت نفس کمک می کنند .
دلیل عمده ایجاد خودپنداری و عزت نفس را باید در رابطه فرد با جامعه اش و به ویژه در دوران کودکی و نوجوانی جستجو کرد . این روابط عبارتند از :
الف ) واکنش دیگران
ب ) مقایسه خود با دیگران
ج ) همانند سازی الگوها
د ) نیاز به احساس ارزش و عزت نفس
کارایی و اعتماد به نفس ، در دانش آموزانی به بهترین وجه رشد می کند که در خانواده هایی گرم و نوازشگر پرورش می یابند ، خانواده هایی که در آنها ، رفتار مسئولانه را پاداش می دهند و همراه با آن ، فعالیتهای مستقل و تصمیم گیری را نیز تشویق می کنند .
به طور کلی عزت نفس دانش آموزان به چهار عامل بستگی دارد :
۱ - روابط دانش آموزان با والدینشان
۲ - تأثیر کنترل خودمنفی در دانش آموزان
۳ - پذیرش خود
۴ - سلوک اجتماعی و برقراری ارتباط با دیگران
دانش آموزی که احساس خوبی در مورد خودش دارد ، بهتر می تواند با مشکلات کنار بیاید . وی ممکن است به گونه ای با آنها مواجه شود که گویی هرگز مشکل عمده ای برایش بوجود نیامده است . بهره مندی از عزت نفس ، علاوه بر آن که جزیی از سلامت روانی محسوب میشود ، با پیشرفت تحصیلی نیز مرتبط است . دانش آموزی که دارای عزت نفس است دارای ویژگیهای زیر است :
▪ مستقل عمل می کند و خودش تصمیم می گیرد
▪ مسوولیت پذیر است
▪ سریع و با اطمینان عمل می کند
▪ به پیشرفتهایش افتخار می کند
▪ به چالش های جدید مشتاقانه روی می آورد و با اطمینان خود را درگیر آنها می کند .
▪ دامنه وسیعی از هیجا نها و احساسات را نشان می دهد .
▪ ناکامی را به خوبی تحمل می کند .
▪ احساس می کند که می تواند دیگران را تحت تأثیر قرار دهد .
با توجه به اینکه ، یکی از عوامل عمده بسیاری از اختلالات رفتاری و شخصیتی در کودکان و نوجوانان ،ضعف در اعتماد به نفس و احساس خودارزشمندی ( عزت نفس )است ، بنابراین امروزه جهت اصلاح و درمان بسیاری از این اختلالات ، پرورش و تقویت احساس عزت نفس در رشد شخصیت و سلامت روانی کودکان و نوجوانان ، موارد زیر به والدین و دست اندرکاران تعلیم و تربیت توصیه می شود :
روحیه دینی و ایمان مذهبی را در کودکان و نوجوانان تقویت کنید . سعی کنید در برخورد با کودکان و نوجوانان ،توانمندیهای آنها را مورد نظر قرار دهید ،نه ناتوانی ها را . زمینه کسب تجربه خوشایند از فعالیت های مستقل و آزاد را برای آنها فراهم کنید .تجربه های موفقیت آمیز آنان را افزایش دهید . قدرت تحمل کودکان و نوجوانان را برای مواجه شدن با ناکامی های احتمالی افزایش دهید . رفتار مصمم و مطمئن و در عین حال مطلوب کودکان و نوجوانان را تقویت کنید . کودکان و نوجوانان را در کنترل احساسات و عواطف خود یاری دهید . مهارتهای اجتماعی کودکان و نوجوانان کمرو و فاقد اعتماد به نفس را افزایش دهید .آنان را با الگوههای رفتاری مطلوب آشنا کنید . از انجام هر گونه رفتار تنبیهی و تحقیر آمیز درباره دانش آموزان خودداری کنید . از مقایسه کردن دانش آموزان بپرهیزید و تفاوتهای فردی را مورد نظر قرار دهید . در برخورد با کودکان و نوجوانان ملایم و منطقی باشید .
اجازه ابراز وجود را به دانش آموزان خویش بدهید و به نظریات آنها احترام بگذارید . نظریات خویش را به دانش آموزان تحمیل نکنید و آنها را به صورت ساده و عینی ، قابل لمس و درک برای آنان توضیح دهید . به دانش آموزان در حد توانایی هایشان مسؤولیت بدهید . در انجام کارهای روزانه ، آنها را هدایت ، ارشاد و تشویق کنید . به آنها در حد لزوم اجازه فعالیت و بازی دهید .در برخورد با آنان حالت پذیرندگی و نه طرد کنندگی داشته باشید . از وابسته کردن بیش از حد دانش آموزان به خودتان بپرهیزید . آنها را هیچ گاه با موضوعات خرافی نترسانید . بین دانش آموزان تبعیض قائل نشوید و با آنان یکسان رفتار کنید . هر چه که آنها می خواهند به راحتی و سریع در اختیارشان نگذارید ، به آنها فرصت دهید تا ارزش به دست آوردن و لذت استحقاق داشتن را درک کنند . نسبت به احساسات و عواطف کودکان یا نوجوانان خود ، بی تفاوت نباشید ، آنها را به گرمی بپذیرید و تا حد امکان آنها را یاری کنید . با آنها همانند دوستان صمیمی رفتار کنید . توجه داشته باشید که مشاجرات لفظی در خانه ( میان پدر و مادر ) در روحیه یا رفتار کودک یا نوجوان منعکس می شود . به سرگرمی ها و تفریحات مناسب در زندگی کودکان اهمیت دهید و نسبت به انها بی تفاوت نباشید .محبت شما نسبت به فرزندتان به صورت تظاهرات سطحی ابراز نشود . خالص ترین و سالم ترین محبت در تلاشی که به طور روزمره برای اعطای اعتمادبه نفس و استقلال به فرزندتان به عمل می آورید ، جلوه گر می شود .
در محبت کردن به کودکان ، راه افراط یا تفریط را در پیش نگیرید ، محبت متوسط توأم با صمیمیت اثر فراوان تری دارد . به فرزندتان حسی بدهید که بداند دوست داشتنی و قابل احترام است ، اما هرگز با او نوزاد وار رفتار نکنید . توقعات کودکان را در حد معقول و درست برآورده سازید . هیچ گاه آنها را با القاب نامناسب صدا نزنید و از مسخره کردن آنها به طور جدی بپرهیزید . در پرورش استعدادهای بالقوه دانش آموزان جدیت به خرج دهید . در شرایط آموزشی ، بر فعالیت دانش آموزان در یادگیری تأکید شود نه بر پیشرفت آنان ، زیرا تأکید بر فعالیت یادگیری ، به جای تأکید بر درستی و نادرستی پاسخ ، برانگیزنده کوششهای دانش آموزان است . رقابت میان دانش آموزان برای کسب نمره کاهش یابد . تحقیقات نشان داده است ، در موقعیت های آموزشی که میان دانش آموزان رقابت وجود دارد ، حتی دانش آموزانی که عزت نفس بالایی دارند ، با شکست رو به رو می شوند و به دنبال آن انتقاد از خود در آنها افزایش می یابد .برای آن که کودکی با عزت نفس بالا پرورش دهیم ، باید خود دارای عزت نفس شایانی باشیم . واحد مرکزی خبر