سرطان پستان از جمله شایعترین بیماریهای زنان است که باعث خسارتهای فردی، خانوادگی و اجتماعی فراوانی میشود. شناخت علامتها و اقدامات لازم برای تشخیص زودرس و درمان به موقع میتواند نقش مهمی در جلوگیری از عوارض این بیماری داشته باشد، اگرچه ممکن است سرطان در هریک از اعضای بدن انسان ایجاد شود ولی سرطان پستان بیش از سایر انواع سرطانها باعث گرفتاری و مرگ زنان میشود.
نکتهی مهم دربارهی سرطان پستان این است که راههای سادهای برای تشخیص به موقع آن وجود دارد که همه زنان میتوانند با فراگرفتن آنها به سلامتی خودشان کمک کنند.
چرا سرطان پستان اهمیت دارد؟
الف – تشخیص دیر رس سرطان پستان چه خطری دارد؟
- سرطان پستان از شایعترین سرطانهای زنان است، در صورت عدم تشخیص و عدم درمان به موقع، بدون استثناء فرد مبتلا را به کام مرگ خواهد کشاند.
- در صورت تشخیص سرطان پستان در مراحل اولیه و انجام درمان مناسب، طول عمر بیش از 90 درصد از مبتلایان بالا خواهد رفت. در این مرحله امکان برداشت قسمتی از پستان یا جراحی وجود دارد، بنابراین با حفظ پستان هم از لحاظ ظاهری و عملی و هم از نظر روانی کمک بزرگی به بیمار خواهد شد.
- بدن مااز اجزایی بسیار کوچک به نام سلول ساخته شده است که سلولها تکثیر میشوند تا جانشین سلولهای پیر و مرده شوند. تکثیر سلولها در کودکان باعث رشد بدن میشود.
- هرگونه افزایش و تکثیر غیرطبیعی سلولی را تومور میگویند، ولی تمام تومورها سرطانی نیستند. تعداد زیادی از تومورهای پستانی که مورد تکهبرداری قرار میگیرند غیرسرطانی (خوش خیم) هستند.
- برخلاف تومورهای خوش خیم، اگر تومورهای بدخیم به طور زودرس تشخیص داده نشوند و درمان نگردند، بدون وقفه رشد کرده و جای سلولهای سالم را میگیرند و ممکن است از راه جریان خون یا سیستم لنفاوی به سایر نقاط بدن بروند.
- تنها راه تعیین اینکه توموری خوش خیم است یا نه، آزمایش میکروسکوپی سلولهای آن است که اختلاف آن را با سلولهای سرطانی نشان میدهد.
ب – ساختمان و تغییرات طبیعی پستان چگونه است؟
- پستان از غدد مترشحه شیر و چربی تشکیل شده است. زنجیرههای غدد لنفاوی زیربغل و کنار جناغ سینه با پستان در ارتباط هستند. پستان طبیعی در لمس ناهموار است.
- قوام پستان در افراد مختلف متفاوت است و حتی قوام آن در طی یک دوره عادت ماهیانه متغیر است.
- اندازه و شکل ظاهر پستان به خصوصیات ارثی و وزن شخص بستگی دارد. دوپستان ممکن است از نظر اندازه کمی متفاوت باشند.
- تیرگی رنگ نوک پستان و هالهی اطراف آن در اشخاص مختلف متفاوت است. ممکن است از هنگام بلوغ نوک پستانها کمی فرو رفته باشد.
- در مراحل مختلف زندگی زنان بطور طبیعی در پستانها تغییراتی ایجاد میشود.
بلوغ و عادت ماهانه: تحت تأثیر هورمونهای زنانه پستانها رشد میکنند. ممکن است قبل از عادت ماهانه و در حین آن تورم و درد مختصر در پستانها وجود داشته باشد که پس از پایان خونریزی این علائم برطرف میشوند.
حاملگی: پستانها بزرگ و متورم میشوند و وظیفه شیردهی به انجام میرسد.
یائسگی: پستانها کوچکتر شده و حالت نرم و افتاده پیدا میکنند. پوست پستانها ممکن است چروکیده شود.
تغییرات وزن بدن: پستانها در هر سنی با تغییرات وزن بدن کوچکتر یا بزرگتر میشوند.
- توجه به این نکته ضروری است که تغییرات طبیعی در هر دو پستان معمولاً به صورت همزمان و قرینه اتفاق میافتد.
پ- علائم احتمالی ابتلا به سرطان پستان چیست؟
- توده شایعترین علامت سرطان پستان میباشد که در اغلب موارد توسط خود بیمار بصورت اتفاقی یا در معاینه کشف میشود.
- تودههای مشکوک به سرطان. در لمس به صورت سفت یاسخت احساس میشوند. حرکت نمیکنند و به قسمتهای اطراف خود چسبیدهاند. منفرد و بدون درد هستند.
- ترشحات پستانی که شک به سرطان را افزایش میدهد؛ شامل:
1- ترشحات خونی یا آبکی .
2- ترشحاتی که خودبخود و بدون فشار خارج میشوند.
3- ترشحاتی که از یک پستان و از یک مجرای نوک پستان خارج میشود.
4- ترشحاتی که همراه باغدهای در پستان باشند.
5- ترشحات پستان پس از یائسگی .
- تغییرات پوست پستان به صورت فرورفتگی و یا کشیدگی پوست پستان به دنبال سرطان پستان ایجاد میشود. در بعضی موارد چسبندگی تومور سرطانی به قسمت زیر پوست باعث تغییر شکل پستان میشود.
- ایجاد زخم در پوست و ورم در پوست پستان و شبیه شدن به پوست پرتقال، نشانه پیشرفت بیماری است.
- تغییرات نوک پستان به شکل فرورفتگی، قرمزی، پوسته پوسته شدن همراه با خارش، انحراف یا هر تغییری در نوک پستان مهم است. در بعضی از افراد سالم فرورفتگی نوک پستان از ابتدا وجود دارد اما اگر این فرورفتگی قبلاً وجود نداشته و بعداً ایجاد شده است میتواند نشانه وجود غدهای در زیرنوک وهاله پستان باشد.
- گاهی اوقات به علت بزرگی بیش از حد یک تومور، پستان در یک طرف بطور واضحی بزرگتر از طرف مقابل میشود. البته اندازه دوپستان در افراد سالم نیز کاملاً مشابه نیست ولی بزرگی یک پستان نسبت به طرف دیگر که اخیراً ایجاد شده باید مورد توجه قرار گیرد و با انجام معاینه از عدم وجود غده و سلامت پستان مطمئن شد.
گاهی اوقات تنها علامت سرطان پستان میتواند بزرگ شدن غدههای لنفاوی زیربغل باشد که به شکل تودههای سفت در زیربغل لمس میشود.
ت – احتمال ابتلا به سرطان پستان در چه زنانی بیشتر است؟
- گرچه همهی زنان در معرض خطر ابتلا به سرطان پستان قرار دارند. ولی در بعضی از زنان این احتمال بیشتر است.
- اگر زنی یک یا تعدادی از شرایط زیر را داشته باشد. خطر ابتلا به سرطان پستان در او بیشتر است.
- اگر سابقه سرطان پستان در خانواده و بستگان نزدیک او مثل مادر، خواهر، دختر، خاله، عمه، مادر بزرگ وجود داشته باشد.
- اگر زایمان نکرده باشد.
- اگر اولین زایمان او بعد از 30 سالگی باشد.
- اگر اولین قاعدگی او قبل از 12 سالگی رخ داده باشد.
- اگر بعد از سن 55 سالگی یائسه شده باشد.
- اگر بعد از یائسگی چاق شده باشد.
- اگر سابقه برخی از بیماریهای خوش خیم پستان راداشته باشد.
- اگر سابقه تابش اشعه زیاد به قفسه سینه را داشته باشد.
- سابقه ابتلای قبلی به سرطان در سایر قسمتهای بدن مانند: سرطان تخمدان، رحم، روده بزرگ و ... را داشته باشد.
- از میان عوامل ذکر شده سابقه سرطان در یک پستان و یا در خواهر و مادر از بقیه مهمتر هستند.
چه راههایی برای تشخیص سرطان پستان وجود دارد؟
الف – برای مقابله با سرطان پستان چه کاری میتوان انجام داد؟
- پستان یکی از اعضای مهم بدن است که لازم است به آن توجه شود. ممکن است بیماریهای مختلف از جمله سرطان در این عضو ایجاد شود. لذا چنانچه زنی متوجه هرگونه تغییر یا علامتی در پستان خود شد لازم است فوراً به پزشک اطلاع دهد.
- تمام خانمهای بالای 30 سال باید سالیانه توسط پزشک معاینه شوند و در افراد کمتر از 30 سال در صورتیکه در گروه در معرض خطر باشند. (موارد اشاره شده در صفحه قبل) معاینه سالیانه انجام شود و اگر یکی از عوامل خطر برای سرطان پستان در فردی وجود دارد معاینه توسط پزشک هر 6 ماه یک بار انجام شود.
- معاینه ماهانه یکی از بهترین روشهای تشخیص زودرس سرطان پستان است.
- بهترین روش مقابله با سرطان پستان تشخیص زودرس آن است.
سه روش برای مقابله با سرطان پستان و تشخیص زودرس آن وجود دارد:
1- معاینه ماهیانه توسط خود یا خودآزمایی .
2- معاینه توسط پزشک و ماما.
3- ماموگرافی.
ب- چه راههایی برای تشخیص قطعی سرطان پستان وجود دارد؟
- ممکن است پزشک با توجه به نتایج معاینه درخواست ماموگرافی، سونوگرافی و یا نمونهبرداری از پستان را بکند.
ماموگرافی
- بهترین وسیله برای تشخیص زودرس سرطان پستان، یک نوع عکسبرداری است که ماموگرافی نامیده میشود.
- ماموگرافی میتواند تومور را پیش از آنکه بتوان آن را به وسیله معاینه با دست تشخیص داد کشف کند.
ماموگرافی در دو گروه از افراد انجام میشود.
1- بیمارانی که دارای علائم هریک از بیماریهای پستان هستند (بیماران علامتدار).
2- زنان سالم.
- انجام ماموگرافی در افراد سالم نیز لازم است و توصیه به انجام ماموگرافی در یک خانم به معنی ابتلا به سرطان نیست.
- انجام ماموگرافی در زنان کمتر از 30 سال فقط در موارد خاصی که جراح وجود ضایعه مشکوکی را در پستان تشخیص داده باشد انجام میشود که میزان اشعه آن خطری برای فرد ایجاد نمیکند.
بهترین زمان برای انجام ماموگرافی 8-4 روز پس از شروع عادت ماهانه است.
سونوگرافی
سونوگرافی معمولاً در مواردی انجام میشود که پزشک به دلیلی بررسیهای بیشتری را صلاح بداند.
عکسهای ماموگرافی و نتایج سونوگرافی باید نگهداری شوند و در مراجعات بعدی همراه فرد باشند.
نمونهبرداری
- هرگاه در ماموگرافی یا سونوگرافی یک ضایعه مشکوک به بدخیمی گزارش شود لازم است نمونهبرداری برای بیمار انجام شود.
- تنها روشی که تشخیص سرطان پستان را قطعی میکند نمونهبرداری یا بیوپسی است که در آن قسمتی از یک تومور یا تمام تومور خارج و به وسیله میکروسکوپ بررسی میشود. عمل نمونهبرداری توسط جراح انجام میگردد.
خودآزمایی پستان چه اهمیتی دارد؟
لزوم انجام خودآزمایی پستان چیست و چه مراحلی دارد؟
- خودآزمایی پستان هیچ هزینهای برای خانواده ندارد و در هر ماه 10 دقیقه وقت و کمی حوصله برای انجام آن لازم است.
- خودآزمایی هیچ عارضهای ایجاد نمیکند و در واقع با تشخیص زودرس از مرگ و میر زنان ومادران جامعه جلوگیری میکند.
- شما با انجام خودآزمایی ماهانه و به صورت مرتب، با خصوصیات پستان خود آشنا شده و در صورت بروز هرگونه تغییر، آن را در مراحل اولیه تشخیص خواهید داد.
- بهترین زمان برای انجام خودآزمایی ماهانه پستان، 2 الی 3 روز پس از قطع خونریزی عادت ماهانه است. همه خانمها باید از سن 20 سالگی شروع به انجام خودآزمایی پستان کنند.
- خودآزمایی را نباید قبل یا در زمان عادت ماهانه انجام داد. چون پستانها متورم و دردناک هستند.
- در دوران یائسگی، حاملگی و شیردهی معاینه را در روز اول هر ماه یاهر روز دلخواه دیگر میتوانید انجام دهید.
- به هیچ وجه نباید هنگام حاملگی یا شیردهی، خودآزمایی پستان را متوقف کنید. خودآزمایی پستان راحتترین راه شناخت بیماری توسط خود خانمها است.
خودآزمایی پستان شامل دو قسمت است:
1- نگاه کردن به پستانها در جلوی آینه.
2- لمس کردن کامل پستانها.
معاینه پستان (نگاه و لمس) باید به طور کامل و به ترتیب انجام شود.
بعد از انجام خودآزمایی همیشه از روشی برای یادآوری در ماههای بعد استفاده کنید.
- بعضی بیماریهای پستان، به صورت تغییرات ظاهری خود را نشان میدهند و تنها با نگاه کردن مشخص میشوند. بنابراین لازم است که با ظاهر پستانهای خود آشنا باشید تا بتوانید هر تغییر احتمالی را در آنها تشخیص دهید.
- برای انجام این کار، قسمت بالاتنه خود را لخت کنید و در مقابل آینه به پستانهای خود نگاه کنید.
تغییرات غیرطبیعی شامل:
- فرورفتگیهای کوچک یا بزرگ در پوست پستان.
- توکشیدگی نوک پستان که به تازگی ایجاد شده باشد.
- زخم پوست یانوک پستان.
- قرمزی و پوسته پوسته شدن و خارش نوک و هاله اطراف پستان.
- قرمز و متورم شدن پستان و تغییراتی شبیه پوست پرتقال در پوست پستان میباشند.
نگاه کردن شامل چند حالت است:
1- دستها را در دو طرف بدن به حالت آویزان قرار دهید و پستانها رااز نظر عدم تقارن تفاوت چشمگیر در اندازه آنها و نشانههای بالا بررسی کنید.
2- دستها را در دو طرف سر به صورت صاف بالا ببرید و به پستانها سایر علائم نگاه کنید.
3- کف دستها را پشت سر، به هم قفل کرده و شانهها رابه عقب بکشید و به پستانها نگاه کنید و آنها را از نظر هرکدام از تغییرات ذکر شده بررسی کنید.
4- دستها را بر روی کمر فشار داده و شانهها را به عقب بکشید و در این حال پستانهای خود را مانند حالتهای قبلی به دقت بررسی کنید.
5- خم شوید و دستها را به صورت آویزان در دو طرف تنه قرار دهید و در آینه به ظاهر پستانها به دقت نگاه کنید.
در هریک از این 5 حالت. پستانها را هم از رو به رو و هم از کنار نگاه کنید. توجه داشته باشید که هیج زنی دو پستان صد در صد مشابه و قرینه ندارد. مهم این است که تغییراتی که در ظاهر پستان نسبت به ماه قبل در آن ایجاد شده پیدا کنید.
توجه داشته باشید که علائم مهمی مانند کشیده شدن نوک پستان به داخل و یا حالت فرورفتگی پوست ممکن است فقط در یکی از این حالتها دیده شود. لذا ضروری است تمام مراحلی را که شرح داده شد همیشه و به ترتیب انجام دهید.
پ- روش لمس کردن در خودآزمایی پستان چگونه انجام میشود؟
- لمس پستان مهمترین مرحله خودآزمایی پستان است. اگر با حوصله و دقت انجام دهید اکثر موارد مشکوک را با لمس کردن میتوانید تشخیص دهید.
- برای لمس پستان ابتدا به پشت دراز بکشید. برای معاینه یک بالش کوچک در زیر شانه چپ بگذارید و دست چپ خود را زیر سرتان بگذارید به طوری که پستان چپ کاملاً در وسط قفسه سینه قرار بگیرد. برای لمس پستان چپ از دست راست استفاده کنید. در مورد پستان راست. برعکس عمل کنید.
- برای معاینه از نرمه انگشتان (بند آخر انگشت) استفاده کنید. از نوک انگشت یا بندهای دیگر انگشتان استفاده نکنید. هیچوقت بافت پستان را بین انگشت شست و سایر انگشتان فشار ندهید. زیرا به اشتباه احساس میکنید یک غده لمس کردهاید.
- برای انجام صحیح لمس بافت پستان را بین پوست و دندهها فشار دهید و پوست را روی بافت پستان بلغزانید.
- ابتدا هر پستان را با نرمه انگشتان و با فشار آرام معاینه کنید. سپس همان قسمت را بین سطح انگشتان و قفسه سینه فشار بیشتری داده و معاینه کنید. با این روش هم قسمتهای سطحی و هم قسمتهای عمقی پستان معاینه میشوند.
همه قسمتهای پستان را معاینه کنید.
- از انتهای بالایی پستان (حدود استخوان ترقوه) تا پایین پستان (لبه پایینی سینهبند) و از جناغ سینه تا تمام زیربغل باید معاینه شوند. برای این کار میتوانید از اطراف پستان به طرف نوک پستان در دایرههای فرضی هم جهت عقربههای ساعت لمس را انجام دهید.
- پس از لمس هر پستان، لمس زیر بغل همان طرف را انجام دهید. لمس زیربغل مانند لمس پستان با نرمه انگشتان انجام میشود و در صورت وجود هرگونه سفتی یا غده در زیر بغل، باید به واحد بهداشتی جهت معاینه مراجعه نمایید.
- در انتهای معاینه پستانها را در جهات مختلف مانند حالت دوشیدن فشار دهید و به ترشحات نوک پستان توجه کنید.
- ترشحات نوک پستان شایع هستند و اگر از هر دو پستان باشند، معمولاً خطری ندارند. ترشحات خونی و خونابهای بیرنگ یک طرفه مهمتر هستند و ممکن است به دلیل بیماریهای سرطانی ایجاد شده باشند.
- لمس پستانها را میتوان در زیر دوش هنگام حمام کردن انجام داد. در این حالت هم مطابق توضیحات قبلی باید تمام پستان و زیر بغل را با نرمه انگشتان به طور کامل معاینه شوند. در این حالت که پستان و انگشتان خیس و لغزنده هستند بسیاری از تودهها بهتر لمس میشوند.
دقت کنید.
1- به محض پیدا کردن هر نشانه یا علامت غیرطبیعی در خودآزمایی پستان سریعاً به خانه بهداشت یا مرکز بهداشتی درمانی مراجعه کنید.
2- در ابتدای انجام خودآزمایی ممکن است در مورد درست انجام دادن آن دچار شک و تردید شوید. نگران نباشید با چند بار تکرار، معاینه صحیح را خواهید آموخت. چنانچه در انجام خودآزمایی دچار مشکل شدید با کارکنان بهداشتی درمانی مشورت کنید.
3- در سن بالاتر اهمیت خودآزمایی پستان بیشتر میشود. در واقع افراد پیر بیشتر از افراد جوان در معرض خطر ابتلا به سرطان پستان هستند. بنابراین باید در مورد تشخیص زودرس سرطان پستان دقت بیشتری به کار ببرند.
4- تودههایی که در زمان حاملگی و شیردهی لمس میشوند کاملاً مهم هستند. چه در زمان حاملگی و چه در زمان شیردهی به محض پیدا کردن هر علامت یا نشانه غیرطبیعی سریعاً به خانه بهداشت یامرکز بهداشتی درمانی مراجعه کنید.
5- باید به خاطر داشته باشید که مهمترین نکات در خودآزمایی پستان عبارتند از:
o هرماهه آن را انجام دهید.
o خودآزمایی را بطور کامل انجام دهید.
o هر تغییر غیرعادی را به اولین فرد در مراکز بهداشتی یا درمانی (پزشک، ماما، بهداشت خانواده، بهورز) نشان دهید.
چه عواملی در پیشگیری از سرطان پستان مؤثر است؟
الف – نقش تغذیه و عوامل مرتبط با آن در پیشگیری از سرطان پستان چگونه است؟
- غذا یکی از عوامل مهم در کاهش یا افزایش ابتلا به بیماریها است. ما میتوانیم با تغییر دادن نوع و روش تهیه غذای خود از خطر ابتلا به سرطان به مقدار زیادی بکاهیم.
- حدود 30 درصد از سرطانهای زنان و مردان با رژیم غذایی آنان ارتباط دارد.
- افرادی که میوه و سبزیجات به وفور مصرف میکنند در حدود 50 درصد کمتر از اشخاصی که مصرف میوه و سبزیجات آنان کم است در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار دارند.
- سبزیهایی مانند کلم بروکلی، کلم و گل کلم منابع بسیار خوب مواد ضد سرطان هستند.
- بعضی از مواد موجود در غذاها، مانند ویتامینهای A و C و سلنیوم که فلزی کمیاب است. اثر جلوگیری کننده از ابتلا به سرطان رادارند. ویتامین A با سرطانهای پستان، مثانه، پوست، دهان و دهانه رحم ارتباط دارد. به نظر میرسد که این اثر ضد سرطان بیشتر به بتاکاروتن موجود در این مواد پیشساز ویتامین A مربوط است.
- پژوهشگران هم اکنون مشغول مطالعه اثرهای ضد سرطانی موادی طبیعی به نام آنتیاکسیدانها هستند. آنتیاکسیدانها، عمدتاً دارای ویتامین E، C، بتاکاروتن و ماده معدنی سلنیوم میباشند که سلولها را در برابر آسیب سرطان محافظت میکنند.
- مواد مغذی دیگری مثل کلسیم و ویتامین D که با تابش نور خورشید بر پوست بدن ساخته میشود، نیز در پیشگیری از ابتلاء به سرطان مؤثرند. کلسیم میتواند با مواد سرطانزا در مجرای گوارشی ترکیب یا به آنها متصل شود و این مواد را به ترکیباتی بیزیان بدل سازد. لبنیات کم چربی بهترین منبع تأمین کلسیم میباشد.
- از عوامل که خطر ابتلاء به سرطان را افزایش میدهد، میتوان غذاهای عمل آورده شده (نمک سود)، دودی، سوسیس، کالباس و همبرگرهای آماده را نام برد که باعث افزایش خطر سرطان روده بزرگ، پستان و رحم میشود.
- مصرف چربی زیاد به ویژه چربی حیوانی خطر ابتلاء به سرطان پستان را افزایش میدهد.
- نحوه طبخ غذا نیز در ایجاد عوامل سرطانزا نقش دارد، استفاده از حرارتهای بالا برای طبخ غذا باعث تولید مواد سرطانزا میشود. مصرف میوه و سبزی به از بین بردن سموم تشکیل شده در اثر روشهای نامناسب طبخ کمک میکند.
- چاقی با افزایش خطر سرطان پستان بعد از یائسگی همراه است.
- بیتحرکی با افزایش خطر ابتلاء به سرطان پستان ارتباط دارد. در تعدادی از مطالعات ورزش منظم بیانگر کاهش خطر ایجاد سرطان پستان و کولون بوده است.
جدول1- برخی مواد غذایی غنی از آنتی اکسیدان
آنتی اکسیدان | ماده غذایی |
بتاکاروتن | زردآلو |
مارچوبه |
طالبی |
هویج |
هلو |
کاهو |
اسفناج |
سیب زمینی شیرین |
سلنیوم | گوشت لخم |
شیر بیچربی |
غلات صبحانه سبوسدار |
نان گندم سبوس دار |
غذاهای دریایی |
گوشت مرغ بدون پوست |
ویتامین C | مارچوبه |
کلم بروکلی |
کلم |
گریپ فروت |
فلفل سبز |
آب پرتقال |
توت فرنگی |
آب گوجه فرنگی |
ویتامین E | بادام |
غلات صبحانه سبوس دار |
نان گندم سبوس دار |
جوانه گندم |
1- اصول تنوع و تعادل را در برنامهی غذایی خود در نظر بگیرید. یعنی روزانه از تمام گروههای غذایی در حل مناسب استفاده نمایید.
2- از افراط در مصرف مواد غذایی بپرهیزید تا وزن مناسب برای سلامت خود را حفظ کنید.
3- مصرف میوهها و سبزیها را به 5-4 وعده در روز افزایش دهید.
4- مصرف گوشت قرمز و گوشتهای چرب را کاهش دهید و به جای آن از گوشتهای سفید و کم چرب مثل گوشت مرغ، بوقلمون یا ماهی استفاده کنید.
5- مصرف فیبر را افزایش دهید برای این منظور از غلات کامل، نانهای سبوسدار وحبوتات استفاده کنید.
6- مصرف چربی به ویژه چربیهای حیوانی را کاهش دهید.
7- به نوع روغن مصرفی خود توجه کنید. مصرف روغن جامد را کاهش داده و به جای آن از روغن مایع مخصوص پخت و پز برای تهیه غذاها استفاده کنید.
8- مصرف انواع ماهی و غذاهای دریایی را در برنامه غذایی خود افزایش دهید. این گروه از مواد غذایی به دلیل ترکیب چربی مفید موجود در آنها یعنی اسیدهای چرب امگا – 3 در پیشگیری از بعضی از سرطانها موثر شناخته شدهاند. برای طبخ آنها بهتر است از روش بخارپز و یا آب پزکردن استفاده شود تا مواد مغذی مفید آنها حفظ شود.
9- مواد غذایی مثل سیر، پیاز، چای سبز و انواع کلم را در برنامه غذایی خود بگنجانید.
10- از مصرف غذاهای کپک زده و مانده پرهیز کنید.
11- از مصرف غذاهای نمک سود و غذاهای دودی تا حد امکان خودداری کنید.
12- فعالیت بدنی خود را افزایش دهید.